མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་ཐེངས་ལྔ་པ་ནེ་རུ་མཐོ་སློབ་ཏུ་ཚོགས་པ།

༄། མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་ཐེངས་ལྔ་པ་ནེ་རུ་མཐོ་སློབ་ཏུ་ཚོགས་པ།

གཡག་ཕྱུག་ཕུན་ཚོགས་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་བསྡུ་སྒྲིག་བྱས།

ཟླ་འདིའི་ཕྱི་ཚེས་༡ ཉིན་གྱི་སྔ་དྲོ། ལྡི་ལི་ནེ་རུ་མཐོ་སློབ་ཀྱི་སྒྱུ་རྩལ་ཚན་པའི་ཚོགས་ཁང་ནང་དུ། ནེ་རུ་བོད་དོན་གླེང་སྟེགས་(Tibet Forum-JNU) ཀྱིས་གོ་སྒྲིག་དང་ཨ་རིའི་བོད་ཀྱི་ཐེབས་རྩ་ཁང་(Tibet Fund-US)གི་རོགས་དངུལ་གྱི་རྒྱབ་སྐྱོར་འོག མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་ཐེངས་ལྔ་བ་འཚོགས་ཡོད་པ་དང་། ཐེངས་འདིར་གཏམ་བཤད་གནང་མཁན་སྐུ་མགྲོན་གཙོ་བོ་བོད་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུ་དང་། གཏམ་བཤད་གཙོ་སྐྱོང་གནང་མཁན་འབུམ་རམས་པ་ཚེ་རིང་ཆོས་འཛོམས། དེ་མིན་གཞན་མཐོ་སློབ་ཀྱི་སློབ་ཕྲུག་དང་དགེ་རྒན། ཉམས་ཞིབ་པ། སྤྱི་ཚོགས་ནང་དོན་གཉེར་ཅན་བཅས་མི་གྲངས་༡༠༠ ཙམ་གྱི་མཉམ་ཞུགས་བྱས་ཡོད་པ་རེད།

ཚོགས་འདུའི་ཐོག་ནེ་རུ་བོད་དོན་གླེང་སྟེགས་ཀྱི་ཚོགས་མི་བསྟན་འཛིན་ཆོས་སྒྲོན་ལགས་ནས། མཛད་སྒོའི་འཚམས་འདྲི་ཞུས་པ་དང་། ངོ་སྤྲོད་གསུང་བཤད་གནང་དོན། “ད་ཐེངས་མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་གནང་མཁན་གཙོ་བོ་འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུ་ལགས་དང་ཚེ་རིང་ཆོས་འཛོམས་རྣམ་གཉིས་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཐུབ་པ་འདི།

ང་ཚོ་བོད་དོན་གླེང་སྟེགས་ཀྱི་ཚོགས་མི་ཚང་མས་གཟི་བརྗིད་ཅིག་ལ་བརྩི་གི་ཡོད། ང་ཚོ་བོད་དོན་གླེང་སྟེགས་ཀྱི་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་ཤིག་ཞུས་ན། ཚོགས་པ་འདི་ནི། དང་པོ་རྒྱ་གར་ནེ་རུ་སློབ་ཆེན་ནང་སློབ་གཉེར་བྱེད་བཞིན་པའི་བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་དང་བོད་རིགས་མ་ཡིན་པའི་སློབ་ཕྲུག་སྐོར་ཞིག་གིས། ༢༠༠༤ ལོའི་ཕྱི་ཟླ་གསུམ་པར་བཙུགས་པའི་བོད་རིགས་སློབ་ཕྲུག་གི་ཚོགས་པ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། ཚོགས་པ་དེ་རྒྱ་བསྐྱེད་ཕྱིན་པ་དང་ལྷན་དུ།  སློབ་ཕྲུག་རྣམས་ནས་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་གཏམ་བཤད་གོ་སྒྲིག་དང་ཉམས་ཞིབ་མཁས་དབང་གདན་ཞུ། གློག་བརྙན་འགྲེམས་སྟོན། བོད་ཀྱི་ཉིན་མོ་སྲུང་བརྩི། དཔེ་དེབ་གསར་འདོན། རིགས་གཞུང་འཁྲབ་སྟོན་སོགས་བོད་དོན་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་འགུལ་སྣ་མང་ཞིག་སྤེལ་ཡོད་པ་རེད། ཉིས་སྟོང་བཅོ་ལྔ་ནས་བཟུང་ནས་མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་བགྲོ་གླེང་ཚོགས་འདུ་ཐེངས་ལྔ་གོ་སྒྲིག་ཞུས་ཡོད། ”ཅེས་བརྗོད་སོང་བ་དང་། ཡང་ཁོང་གིས་མུ་མཐུད་ནས། “ མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུ་ལགས་ནི། བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་སྤྱི་ཚོགས་ནང་གི་ཤེས་ཡོན་ཅན་གྱི་མི་སྣ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཆགས་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། ཁོང་གིས་བརྩམས་གནང་བའི་དཔེ་ཆ་དཔེར་ན། སྐར་ལྔའི་དར་དམར་འོག་གི་བོད་དང་།  (Red Star Over Tibet )དང་། རྒྱ་ནག་གི་བོད་ཐོག་འཛིན་པའི་སྲིད་བྱུས།(China’s Tibet Policy )།  འཛམ་གླིང་གསུམ་པའི་མི་རིགས་རིང་ལུགས་ཀྱི་རིག་གནས་དང་ཆབ་སྲིད། (Culture and Politics of Third World Nationalism ) སོགས་བརྒྱུད་བོད་ཀྱི་གནས་བབས་དང་སྤྱི་ཚོགས་ལ་དཔྱད་ཞིབ་མཐིལ་ཕྱིན་པ་གནང་ཡོད་ཅེས་བརྗོད་སོང་བ་དང་ ད་ཐེངས་ཀྱི་ཚོགས་འདུ་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་ནས། ཁོང་གིས་ “ང་ཚོ་བོད་དོན་གླེང་སྟེགས་ནས་ཉིས་སྟོང་བཅོ་ལྔ་ནས་བཅུ་བདུན་བར་མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་ཚོགས་འདུ་ཐེངས་གསུམ་གོ་སྒྲིག་ཞུས་ཡོད་པ་དང་། རྗེས་སོར་ཚོགས་འདུའི་ནང་དོན་དང་སྒྲོམ་གཞི་སོགས་ལ་སློབ་མ་སྤྱི་མོས་ཀྱི་གྲོས་ཆོད་ལྟར། ཉིས་སྟོང་བཅོ་བརྒྱད་ནས་བཟུང་སྟེ། མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་གོ་སྒྲིག་ཞུས་ཡོད་པ་རེད་”ཅེས་གསུངས་སོང་།

དེའི་དམིགས་ཡུལ་གཙོ་བོ་ནི།  ༡༽ མཁས་དབང་ཁོང་གི་དབུས་ཨེ་ཤེ་ཡའི་ཆབ་སྲིད་དང་བོད་དོན་དང་འབྲེལ་བའི་ཞིབ་འཇུག་རྩོམ་ཡིག་རྣམས་ལ་གྲོས་བསྡུར་བྱ་རྒྱུ།
༢༽ བོད་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་ཤེས་ཡོན་ཅན་དང་། ཞིབ་འཇུག་བྱེད་མཁན་ཚོར་བོད་རིག་པའི་བཞུད་ལམ་གྱི་ཐོག་གོམ་གང་མདུན་བསྐྱོད་བྱ་རྒྱུར་སྐུལ་འདེད་དང་། བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ལྟ་ཚུལ་གསར་པ་རྣམས་ཞིབ་འཇུག་གི་ངོ་བོ་ཐོག་ནས། གང་དེའི་ཆབ་སྲིད་དང་སྤྱི་ཚོགས། ཁོར་ཡུག་དང་རིག་གཞུང་སོགས་ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་དཔྱད་ཞིབ་བྱ་རྒྱུའི་དམིགས་ཡུལ་གཙོ་གནད་བཟུང་ཡོད་པ་རེད། འདི་སྔོན་ལོར་མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུ་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་གནང་མཁན་གཙོ་བོ་ཁེ་ན་ཊའི་ཀོ་ལིམ་བྷི་ཡ་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོིའི་དགེ་རྒན་ཆེན་མོ་དང་བོད་ཀྱི་དེང་རབས་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་ཚེ་རིང་ཤཀྱཱ་ལགས་ཕེབས་ཡོད་པ་རེད།

བསྟན་འཛིན་ཆོས་སྒྲོན་ལགས་ཀྱིས་བརྗོད་གཞི་དང་འབྲེལ་ནས་གསུང་དོན། “ད་ལན་ང་ཚོས་བོད་ཀྱི་རྩོམ་པ་པོ་གྲགས་ཅན་དང་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་པ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུ་ལགས་གདན་དྲེན་ཞུས་ཐུབ་པ་བྱུང་སོང་། དེ་རིང་ཁོང་གིས་སྐྱེས་པ་ཕོའི་དབང་སྒྱུར་བའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པའི་འགག་སྒོ་ལས་བརྒལ་བ། བོད་ཀྱི་བུད་མེད་རླབས་ཆེན་ཁག་གཅིག་གི་ངོ་སྤྲོད། (Great Women of Tibet: Transcending the confines of traditional male-dominated society in Old Tibet )ཅེས་པའི་བརྗོད་གཞི་ཐོག་གཏམ་བཤད་གནང་རྒྱུ་ཡིན་པ་དང་། གཏམ་བཤད་འདི་རྒྱ་ནག་ཉམས་ཞིབ་བསྟི་གནས་ཁང་(Institute of Chinese Studies ) ནང་ཕྱག་ལས་གནང་བཞིན་པའི་འབུམ་རམས་པ་ཚེ་རིང་ཆོས་འཛོམས་ལགས་ནས་མདོ་མཛིན་གནང་རྒྱུ་ཡིན་པ་རེད་” ཅེས་བརྗོད་སོང་།

དེ་ནས་ད་ལན་གྱི་མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་གནང་མཁན་གཙོ་བོ་རྩོམ་པ་པོ་འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུ་ལགས་ནས། མཁས་དབང་དམ་པ་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་སྐུ་པར་གྱི་མདུན་དུ། སྣང་གསལ་མར་མེ་ཞལ་འབྱེད་གནང་བ་དང་གཏམ་བཤད་གཙོ་སྐྱོང་བ་ཚེ་རིང་ཆོས་འཛོམས་ལགས་ནས། རྩོམ་པ་པོ་འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུ་ལགས་ཀྱི་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་ཤིག་གནང་རྗེས། འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུ་ལགས་ཀྱིས་དངོས་གཞིའི་གཏམ་བཤད་འགོ་བཙུགས་སོང་།དེ་ཡང་ཁོང་གིས་ “དང་པོ་དེར་གཏམ་བཤད་འགོ་མ་འཛུགས་གོང་། ངས་ནེ་རུ་བོད་དོན་གླེང་སྟེགས་ཀྱི་ཚོགས་མི་ཡོངས་ལ་ཐུགས་རྗེ་ཆེ་ཞུ་རྒྱུ་ཡིན། དུས་རྒྱུན་ང་འདྲ་བོ་ཞིག་ལ་ཆ་མཚོན་ན། ངའི་གཏམ་བཤད་ཉན་མཁན་ཕལ་ཆེ་བ་ཞིག་རང་བཙན་འཐབ་རྩོད་པ་དང་ཕྱི་རྒྱལ་གྱི་སློབ་ཕྲུག་ཚོ་ཆགས་ཀྱི་ཡོད་དུས། རྒྱ་གར་ནང་ཡོད་པའི་བོད་པའི་སློབ་མ་ཚོ་དང་སྐད་ཆ་བཤད་རྒྱུ་ཉུང་ཉུང་རེད་བསམ་གྱིན་འདུག ཁ་སང་བོད་དོན་གླེང་སྟེགས་ཀྱི་སློབ་མ་ཚོ་དང་བོད་དོན་དང་འབྲེལ་བའི་བརྗོད་གཞི་འདྲ་མིན་ཐོག་སྐད་ཆ་བཤད་དུས། ང་རང་དངོས་གནས་དགའ་ཚོར་ཆེན་པོ་བྱུང་སོང་བ་དང་འདི་ནི། ཐོག་མར་༧གོང་ས་མཆོག་གི་སྣེ་འཁྲིད་ནས་མི་མང་ཚོས་མཉམ་ཞུགས་འོག་མུ་མཐུད་གནས་བཞིན་པའི་བོད་པའི་འཐབ་རྩོད་འདིེར། བོད་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་ཤེས་ཡོན་ཅན་གྱི་མི་རབས་གསར་པ་ཞིག་སླེབས་ཀྱི་འདུག་སྙམ་པའི་ཚོར་སྣང་བྱུང་སོང་། ” ཞེས་བརྗོད་སོང་།

ཁོང་གིས་མུ་མཐུད་ནས། “ངས་འདི་ནས་ཟླ་བ་ནོར་བུ་ལགས་ཀྱི་སྐོར་སྐད་ཆ་ཐུང་ཐུང་ཞིག་བཤད་ན། ངས་ཁོང་རྡོར་གླིང་ལ་ཡོད་དུས་ངོ་ཤེས་ཀྱི་ཡོད་པ་དང་། སྐབས་དེ་དུས་ངའི་པ་ལགས་གཏན་སློབ་ཀྱི་སློབ་སྤྱི་ཡིན་པ་དང་ཁོང་དེའི་སྐབས་སློབ་མ་རེད། ཁོང་ཆུང་ནས་སློབ་སྦྱོང་ཡག་པོ་ཡོད་པ་ཙམ་ཞིག་མ་ཡིན་པར། ཧུར་བརྩོན་ཅན་གྱི་མི་ཞིག་ཡིན་ཞིང་། རྗེས་སོར་ངའི་པ་ལགས་ཀྱིས་ཁོང་ལ་དོ་སྣང་བྱུང་ནས། སློབ་སྦྱོང་དང་མཐུན་རྐྱེན་འཛོམས་སའི་ཡི་ཤུ་སློབ་གྲྭ་(Dr.Graham Homes )ཞེས་པ་དེར་བཏང་གནང་བ་རེད། དེ་ནས་ཟླ་བ་ནོར་བུ་ལགས་ཀྱིས་ལྡི་ལིའི་སེན་སི་ཀྲི་ཕིན་མཐོ་སློབ་(St.Stephen College) དང་། འབུམ་རམས་པའི་སློབ་གཉེར་ཀེ་ལི་ཕོར་ནི་ཡའི་སྦར་ཀེ་ལེ་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོ་(University of California –Berkeley )ནས་གནང་བ་རེད། ”ཅེས་དམ་པ་ཁོང་གི་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་ཤིག་གནང་ནས། ཁོང་གིས་མུ་མཐུད་ནས་ “ད་དེ་རིང་གི་ངའི་གཏམ་བཤད་འདི་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོག་ཡིན། ངས་གསལ་བཤད་བྱེད་དགོས་པ་ཞིག་ལ། ང་རང་ཁྱེད་ཚོ་ནང་བཞིན་མཐོ་སློབ་ལ་ཕྱིན་མེད་པ་དང་ད་ལྟ་ངའི་འཛིན་རིམ་བཅིུས་ཀྱི་ལག་འཁྱེར་ཡང་ག་པར་ཡོད་མིན་ཤེས་ཀྱི་མེད་དུས། བོད་ཀྱི་བུད་མེད་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་ཧ་གོ་རྒྱུ་དེ་ཏོག་ཙམ་མ་འདྲ་བ་ཆགས་ཀྱིན་ཡོད་བསམ་གྱིན་འདུག དེ་རིང་ངའི་གཏམ་བཤད་ཀྱི་བརྗོད་གཞི་ནི། སྐྱེས་པ་ཕོའི་དབང་སྒྱུར་བའི་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་རྙིང་པའི་འགག་སྒོ་ལས་བརྒལ་བ། བོད་ཀྱི་བུད་མེད་རླབས་ཆེན་ཁག་ཅིག་གི་ངོ་སྤྲོད་ཅེས་པ་དེ་ཆགས་བསྡད་ཡོད། ངའི་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་གནས་ཚུལ་ཤེས་ཡང་མང་ཆེ་བ་ཞིག་དུས་རབས་ ༡༩ སྨད་དང་ ༢༠ དཀྱིལ་ཙམ་ལ་དབྱིན་ཇིའི་འགྲུལ་བཞུད་པ་དང་ཆོས་ལུགས་ཁྱབ་སྤེལ་གཏོང་མཁན། རྒྱ་ནག་ནས་བོད་ལ་སླེབས་པའི་འགྲིམ་འགྲུལ་བ་ཚོའི་བོད་སྐོར་བྲིས་ཡོད་པའི་དཔེ་དེབ་འདི་དག་ནས་ཤེས་རྟོགས་བྱུང་སོང་བ་དང་། ཁོ་ཚོས་བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ཆོས་དང་རིག་གཞུང་། སྤྱི་ཚོགས་སོགས་ཀྱི་ཐོག་མང་པོ་བྲིས་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་དུ་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་གནས་ཚུལ་མང་པོ་བསྡུ་རུབ་བྱས་འདུག ཕྱི་གླིང་བ་འདི་ཚོས་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་གནས་བབས་འདི། ཨེ་ཤེ་ཡའི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་ཚོའི་བུད་མེད་ཀྱི་གནས་བབས་དང་མ་འདྲ་བ་ཞིག་མཐོང་ཡོད་པ། དཔེར་ན་རྒྱ་ནག་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། རྒྱ་ནག་དམར་ཤོག་ཚོགས་པ་མ་སླེབས་གོང་དང་སླེབས་པའི་རྗེས་ཀྱི་རྒྱ་རིགས་བུད་མེད་ཀྱི་གནས་བབས་ཡག་པོ་མེད་པ་དཔེ་ཆ་བཞག་ན། བུད་མེད་རྣམས་དང་དམིགས་བསལ་ཟུར་མོ་(Concubine) རྣམས་སྤྱི་ཚོགས་ནས་ལོགས་སུ་ཕུད་ཡོད་པ་དང་། རྒྱུན་རིང་པོ་ཞིག་ནས་རྒྱ་རིགས་བུད་མེད་ཆུང་ཆུང་རྣམས་རྐང་པ་བསྡམས་པའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་དར་ཁྱབ་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་ཅིང་། རྒྱ་གར་ལ་མཚོན་ན་ཡང་བུད་མེད་རྣམས་ཧིན་རྡུ་དང་ཁ་ཆེ་གཉིས་ཀའི་སྤྱི་ཚོགས་ནས་ཟུར་ཕུད་བྱས་ཡོད་ལ། དམིགས་བསལ་ནང་ལ་མགྲོན་པོ་འདྲ་སླེབས་དུས། བུད་མེད་རྣམས་ཀྱི་མགྲོན་བསུ་བྱེད་ཆོག་གི་མེད། ཉེ་ཆར་གསར་འགྱུར་བརྒྱུད་ལམ་ཁག་ལ་ཚ་ཚ་འུར་འུར་གྱིས་བགྲོ་གླེང་བྱེད་བཞིན་པའི་ཁ་ཆེའི་(Triple Talaq)ལྟ་བུར་མཚོན་ན། གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ཟིན་པའི་སྐྱེས་པ་ཞིག་རང་གི་བཟའ་ཟླ་དང་གཉེན་ཐོར་བྱ་དགོས་ཀྱི་ཡོད་ན། (Talaq)ཞེས་པའི་ཚིག་དེ་ཐེངས་གསུམ་ལབ་ན་འགྲིག་གི་ཡོད་པ་དང་། ཧིན་རྡུ་ལ་མཚོན་ན་ཡང་ ༡༩༥༠ སྔོན་ལ། གཉེན་སྒྲིག་བྱས་ཟིན་པའི་བུད་མེད་དེ་རང་གི་ཁྱོ་ག་དང་ཁ་བྲལ་ཆོག་གི་མེད། འོན་ཀྱང་བོད་ལ་མཚོན་ན། གོང་གི་ལུགས་སྲོལ་འདི་རིགས་མེད་པ་དང་། སྤྱིར་བཏང་ཆ་ནས། བོད་ཀྱི་བུད་མེད་རྣམས་སྐྱེས་པ་ནང་བཞིན་རང་དབང་དང་འདྲ་མཉམ་གཅིག་མཚུངས་མེད་ནའང་། གོང་གི་རྒྱལ་ཁབ་འདི་ཚོ་དང་བསྡུར་ན་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་ཀྱི་གནས་བབས་གང་ཙམ་ཡག་པོ་ཡོད་རེད་བསམ་གྱི་འདུག དེར་བརྟེན་ཕྱི་གླིང་བ་མང་པོ་ཞིག་གིས་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་ཀྱི་གནས་བབས་དེ་མཐོང་དུས་ཧང་སང་ཡོད་ལ། དཔེར་ན་ཨ་རིའི་རྩོམ་པ་པོ་སུཊ་ཡམ་སྐ་སྤྲིང་(Sudyam Cutting)ལགས་ཀྱིས། “བོད་ནང་རྒྱ་གར་གྱི་བུད་མེད་ལོགས་བཀར་ལམ་ལུགས་ (Purdah System) དང་རྒྱ་ནག་གི་བྱིས་པ་མ་སྐྱེས་གོང་གསོད་པའི་ལུགས་སྲོལ་(Infanticide) སོགས་མེད་དུས། བུ་དང་བུ་མོ་ཆུང་དུས་ནས་དབྱེ་དབྱེད་དེ་ཙམ་མེད་པ་དང་། ཁོ་ཚོར་སོ་སོའི་བཟའ་ཟླ་བདམས་པའི་རང་དབང་དང་ད་དུང་ཁང་པ་དང་། རྒྱུ་ནོར་བདག་དབང་སོགས་ལ་གཅིག་མཚུངས་ཀྱི་ཐོབ་ཐབ་འདུག་” ཅེས་བྲིས་ཡོད་པ་དང་། གཞན་ཇོ་སིབ་རོག་(Joseph Rock) དང་ལྷ་སར་ཡོད་པའི་གོ་མིན་ཏང་གི་སྐུ་ཚབ་མཐའ་མ་ཤེན་ཚུང་ལི་ཡེན་(Shen Tsung-Lien) ད་དུང་ཕྱི་རྒྱལ་འགྲུལ་བཞུད་པ་མང་པོ་ཞིག་གིས་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་སྐོར་བྲིས་ཡོད་ཅེས་གསུངས་སོང་།

དེ་དང་མཉམ་དུ་འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུ་ལགས་ཀྱིས། “ང་ཚོས་དྲན་དགོས་པ་ཞིག་ལ། བོད་ནང་ཁྲིམས་ཐོག་ནས་བུད་མེད་ལ་འདྲ་མཉམ་གྱི་ཐོབ་ཐང་མེད་པ་དང་། ལྷ་སར་མཚོན་ན། སེ་འབྲས་དགའ་གསུམ་གྱི་དགོན་པར། ས་རུབ་དུས་བུད་མེད་རྣམས་ཡོང་ཆོག་གི་མེད་པ་དང་། བོད་གཞུང་ལ་མཚོན་ན། སྐབས་དེར་གོ་ས་མཐོ་བོ་ཟིན་པའི་བུད་མེད་ལས་བྱེད་ཧ་ལམ་མེད་པ་ལྟ་བུ་ཡིན་”་ཞེས་གསལ་བཤད་གནང་སོང་།

ཁོང་གིས་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་ཀྱི་གནས་བབས་སྐོར་གསུངས་ཚར་བའི་རྗེས། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་བྱུང་བའི་རླབས་ཆེན་བུད་མེད་ཁག་ཅིག་གི་ངོ་སྤྲོད་གནང་སོང་བ། དཔེར་ན། བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་རྒྱལ་ཕྲན་ཡོངས་རྫོགས་མངའ་འོག་གཅིག་ཏུ་བསྡུ་བར་རླབས་ཆེན་གྱི་མཛད་རྗེས་འཇོག་མཁན་སད་མ་དཀར་དང་འབྲོ་བཟའ་ཁྲི་མ་ལོད། དུས་རབས་བཅིུག་པར་བྱུང་བའི་མཁས་གྲུབ་གཉིས་ལྡན་གྱི་བུད་མེད་མ་ཅིག་ལབ་སྒྲོན་དང་། ང་རང་གིས་བཅར་འདྲི་བྱས་པའི་བོད་དོན་ཆེད་རྒྱ་དམག་ལ་འགོག་རྒོལ་བྱེད་མཁན་རྡོ་རྗེ་གཡུ་སྒྲོན། རྒྱ་རི་ཚང་འཆི་མེད་སྒྲོལ་མ། ཨ་ནེ་འཕྲིན་ལས་ཆོས་སྒྲོན། ལྷ་ཀླུ་ལྷ་ལྕམ།རྒྱ་གར་གྱི་དམག་མི་ནང་བཞུགས་པའི་བོད་རིགས་བུད་མེད་དམག་མི་དང་། ད་དུང་འབྲས་ལྗོངས་ཀྱི་བཙུན་མོ་ཡེ་ཤེས་སྒྲོལ་མ་དང་། དབྱིན་ཡིག་ནང་རང་གི་དཔེ་དེབ་འདོན་སྤེལ་བྱེད་མཁན་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་དང་པོ་རིན་ཆེན་ལྷ་མོ་སོགས་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་གྲགས་ཅན་མང་པོ་ཞིག་གི་ལོ་རྒྱུས་གསུངས་གནང་སོང་།

དེའི་རྗེས་ཉིན་རྒྱབ་ཏུ། བོད་དང་འབྲེལ་བའི་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་གཞོན་སྐྱེས་ཉམས་ཞིབ་པ་བཞི་ཡིས་བརྗོད་གཞི་དཔེར་ན། ལྷོ་ཨེ་ཤེ་ཡའི་ནང་གི་བོད་མིའི་འཚོ་ཐབས་ཀྱི་དཀའ་ངལ། བོད་འབྲས་གཉིས་ཀྱི་འབྲེལ་ལམ་དང་རུམ་སྟེགས་དགོན་དང་རྒྱལ་དབང་༧ཀརྨ་གཉིས་ལ་དབྱེ་ཞིབ།  བོད་རྩོམ་འགྱུར་མ་དང་དེའི་ཁྱད་ཆོས། ད་དུང་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་མི་ཚེ་ལོ་རྒྱུས་ལས། བོད་དང་དེའི་མཚོན་དོན་དང་ངོ་བོ་ལ་བསྐྱར་ཞིབ་སོགས་བརྗོད་གཞི་འདྲ་མིན་ཐོག་རྩོམ་ཡིག་སྒྲོག་སྦྱང་གནང་ཡོད་པ་དང་། ད་ལན་ཚོགས་འདུར་རྩོམ་ཡིག་སྒྲོག་སྦྱང་གནང་མཁན་ཀ་ལི་ཀ་ཏ་གཙུག་ལག་སློབ་གྲྭ་ཆེན་མོར་དཔལ་འབྱོར་རིག་པའི་དགེ་རྒན་གཞོན་པ་གནང་བཞིན་པའི་བཀྲ་ཤིས་ཕུན་ཚོགས་ལགས་ལ། ཁོང་གི་ཞིབ་འཇུག་དང་འབྲེལ་བའི་ཐོག་བཅར་འདྲི་བྱེད་དུས། ཁོང་གིས་“ངའི་ཞིབ་འཇུག་གི་བརྗོད་སྙིང་གཙོ་བོ་ནི། སྔོན་མ་ནས་ང་ཚོ་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་འཚོ་བ་སྐྱེལ་སྟངས་ལ་མཚོན་ན། མང་ཆེ་བའི་འཚོ་ཐབས་ནི། ཞིང་ལས་དང་། བཟོ་གྲྭ། མཉམ་འབྲེལ། དགུན་ཚོང་(སུད་ཚོང་།) སོགས་ཆགས་ཀྱིན་ཡོད་ནའང་། ད་ལྟའི་དུས་ཚོད་ནང་མང་ཆེ་བ་ཞིག་ཉམས་དམས་སུ་ཕྱིན་ཡོད་པ། དཔེར་ན། ཞིང་ལས་དང་བཟོ་གྲྭ། མཉམ་འབྲེལ་སོགས་ཆགས་བསྡད་ཡོད། གོང་གི་འཚོ་ཐབས་འདི་དག་རིམ་བཞིན་བོད་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་ཚོར་ལས་ཀ་སྤྲོད་རྒྱུའི་ནུས་པ་མེད་པ་འདྲ་བོ་ཆགས་བསྡད་ཡོད། ང་ཚོ་ནམ་རྒྱུན་བཙན་བྱོལ་བོད་མི་ཚོས་གལ་ཆེན་བརྩི་བཞིན་པའི་སུད་ཚོང་ལྟ་བུ་ལ་མཚོན་ནའང་། གནམ་གཤིས་དང་དཔལ་འབྱོར། ས་ཆ་སོགས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་དཀལ་ངལ་ཕྲད་ཀྱིན་ཡོད་པ་དང་། དཀའ་ངལ་དེ་སེལ་རྒྱུར་བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་ངོས་ནས་ཀྱང་རོགས་དངུལ་དང་བུན་གཡར་སོགས་ལས་འགུལ་འགའ་རེ་སྤེལ་ཡོད་ཀྱང་། ངས་བསམ་ན། འདི་དག་ཀྱང་ཡུན་རིང་པོ་གནས་ཀྱིན་རེད་བསམ་གྱི་མི་འདུག

དེར་བརྟེན་གནས་སྟངས་དེ་འདྲ་ཞིག་གི་འོག་ནས། བོད་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་མང་པོ་ཞིག་རང་གི་གཞིས་ཆགས་ཀྱི་ས་ཁོངས་ནས་མར་ཐོན་ཏེ། ལས་ཀ་འཚོལ་བར་ཕྱི་ལོགས་ལ་འགྲོ་དགོས་པ་ཆགས་ཡོད། དེ་ཡང་བརྒྱ་ཆར་གཞིག་ན་སུམ་བཅུ་དང་ལས་མེད་ཀྱི་བརྒྱ་ཆ་ནི། ༢༠༠༩ ལོའི་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་མི་འབོར་ཞིབ་གཤེར་ལྟར་བྱས་ན། བརྒྱ་ཆ་༡༧ ཙམ་ཆགས་བསྡད་ཡོད། དེ་ཡང་ཕྱི་ལོགས་ལ་སྡོད་ནས་ལས་ཀ་བྱ་རྒྱུ་དེ་ལས་སླ་པོ་ཞིག་མེད་པ་དཔེར་ན་རྒྱ་གར་ལྟ་བུར་མཚོན་ན། ལས་མེད་ཀྱི་གྲངས་འབོར་མང་པོི་ཡོད་པའི་སྒང་བོད་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་ཚོའི་འཚོ་བ་སྐྱེལ་རྒྱུ་ཁག་པོ་ཆགས་ཡོད། དེར་བརྟེན་གནས་སྟངས་དེ་འདྲའི་འོག་མཐའ་མ་ཕྱི་རྒྱལ་ལ་འགྲོ་རྒྱུ་ལས་ཐབས་ལམ་གཞན་མེད་པ་ལྟ་བུ་འགྱུར་ཡོད། གནས་ཚུལ་འདི་རིགས་ངས་བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་ངོས་ནས། ཧ་མ་གོ་བ་རེད་བསམ་གྱི་མི་འདུག་ལ། གཞུང་ཕྱོགས་ནས་ཀྱང་བོད་རིགས་གཞོན་སྐྱེས་ཚོར་དཔལ་འབྱོར་གྱི་རོགས་སྐྱོར་དང་ཚོང་གི་ཆེད་བུན་གཡར་བཏང་བ་སོགས་ལས་འགུལ་སྐོར་ཞིག་སྤེལ་ཡོད་ཀྱང་། རྒྱ་གར་མི་སེར་ལག་འཁྱེར་མེད་པ་དང་ཚོང་རྒྱག་པའི་ཆོག་མཆན་མེད་པ་སོགས་དཀའ་ངལ་སྣ་མང་ཞིག་ཕྲད་ཀྱི་ཡོད་ལ། དཀའ་ངལ་འདི་དག་སེལ་རྒྱུར་རྒྱ་གར་གཞུང་དང་འབྲེལ་བ་བྱ་རྒྱུ་གལ་ཆེན་ཆགས་ཡོད། རྒྱ་གར་གཞུང་ནས་ཀྱང་དཀའ་ངལ་འདི་དག་སེལ་རྒྱུར་རྒྱུན་རིང་པོ་ཞིག་ནས། བཙན་བྱོལ་བོད་མིར་མཐུན་རྐྱེན་སྦྱོར་སྤྲོད་བྱེད་ཆོག་གི་སྲིད་བྱུས་ (Tibetan Rehabilitation Policy) ཤིག་ཁྱབ་བསྒྲགས་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། འདིས་དངོས་ཡོད་བཙན་བྱོལ་བོད་མིའི་འཚོ་བའི་དཀའ་སྡུག་སེལ་རྒྱུར་ལག་ལེན་ཇི་ཙམ་གཏོང་གིན་ཡོད་མེད་གསལ་པོ་མེད་པ་དང་། བོད་མིའི་སྒྲིག་འཛུགས་ངོས་ནས་གལ་ཏེ་སྲིད་བྱུས་དེ་ལག་བསྟར་བྱེད་པའི་དབང་དུ་བཏང་ནའང་། དེའི་ཚོང་རྒྱག་ཆོག་པའི་ཆོག་མཆན་ལྟ་བུ་བོད་མིིའི་གཞི་རྩའི་འཚོ་ཐབས་ཀྱི་དཀའ་ངལ་ཡང་སེལ་མ་ཐུབ་པ་དང་ད་ལྟ་དམིགས་བསལ་རྒྱ་གར་གཞུང་གི་རོགས་རམ་སོགས་མེད་དུས། བོད་མི་རྣམས་རང་གི་ས་ཁོངས་ཀྱི་་ཕྱི་ལོགས་ལའང་འཚོ་བ་སྐྱེལ་རྒྱུ་ཁག་པོ་ཆགས་བསྡད་ཡོད།” ཅེས་བརྗོད་སོང་།

དེའི་རྗེས་ད་ལན་གྱི་མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་གྲུབ་མཚམས་སུ། ཚོགས་འདུར་ཐེངས་གཉིས་མཉམ་ཞུགས་གནང་མཁན་ལྡི་ལིར་ཡོད་པའི་ཞི་བདེ་དང་རྩོད་རྙོག་ཉམས་ཞིབ་བསྟི་གནས་ཁང་(Institute of Peace and Conflict Studies )གི་རྒྱ་ཡིག་ཚན་པར་ཕྱག་ལས་གནང་བཞིན་པའི་དཔལ་ལྡན་བསོད་ནམས་ལགས་ལ། ཚོགས་འདུའི་སྒྲོམ་གཞི་དང་བརྗོད་གཞི་གཏན་འབེབས་བྱེད་སྟངས་སྐོར་དགོངས་ཚུལ་ཡོད་མེད་སྐད་ཆ་དྲིས་དུས། ཁོང་གིས་ད་ལན་གྱི་མཁས་དབང་ཟླ་བ་ནོར་བུའི་རྗེས་དྲན་གྱི་གཏམ་བཤད་འདི་སྔོན་མ་དང་མ་འདྲ་བར། བོད་དང་འབྲེལ་བའི་བརྗོད་གཞི་ཁེ་གཙང་གཅིག་གི་ཐོག་མཁས་དབང་གདན་ཞུ་བྱེད་སྟངས་དེ་མ་འདྲ་བ་ཞིག་ཆགས་བསྡད་འདུག་ལ། ཞོར་དུ་ཁོང་གིས་ “དེ་རིང་འཇམ་དབྱངས་ནོར་བུ་ལགས་ནས་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་གསུངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་འདི་དག་ང་ཚོས་དུས་རྒྱུན་ཐོས་བཞིན་པ་དང་སློབ་གྲྭའི་ནང་སྦྱངས་པའི་ལོ་རྒྱུས་འདི་དག་དང་འདྲ་གི་མེད་པ་དང་། དམིགས་བསལ་བོད་ཀྱི་བུད་མེད་སྤྱི་དང་ཡང་སྒོས་རྒྱ་དམག་ལ་འཐབ་འཛིང་བྱེད་མཁན་གྱི་བུད་མེད་གྲགས་ཅན་དཔེར་ན་ སྙེ་མོ་ཨ་ནེ་ལྟ་བུའི་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་ཡོང་དུས། ང་རང་ཚོའི་སོ་སོའི་ངོ་བོ་དང་ལྟ་ཕྱོགས་ལ་ཁྱད་པར་ཆེན་པོ་བཟོས་ཀྱིན་འདུག་བསམ་སོང་” ཞེས་བརྗོད་སོང་།།